120 LAT OGRODNICTWA DZIAŁKOWEGO - KRÓTKA HISTORIA
1 lipca 2017 r.
W Rodzinnym Ogrodzie Działkowym im. Powstańców Wielkopolskich w Koźminie Wielkopolskim zainaugurowane zostały obchody jubileuszu 120-lecia ruchu ogrodnictwa działkowego na ziemiach polskich. Wybór miejsca uroczystości został wybrany ze względu na to, że jest to najstarszy ogród działkowy w Polsce i Europie, który w tym roku obchodzi 193-lecie powstania. Ale ze względu na to, że wtedy jeszcze nie nazywano go pracowniczym czy rodzinnym ogrodem, za początek ruchu ogrodniczego w Polsce uważa się rok 1897.
1987
Rodzinny Ogród Działkowy „Kąpiele Słoneczne” z Grudziądza był pierwszym odnotowanym zespołem ogrodów działkowych. Dlatego też uznaje się go za prekursora zorganizowanego ruchu ogrodniczego w Polsce. Geneza nazwy Ogrodu „Kąpiele słoneczne” kryje się w metodach leczniczych, propagowanych przez jego założyciela, doktora Jana Jalkowskiego. Członkowie powołanego przez niego „Towarzystwa naturalnego stylu życia” uprawiali gimnastykę, treningi, brali kąpiele w specjalnie przygotowanych wannach napełnionych mułem torfowym, nagrzanym promieniami słońca (cyt. z kronik ogrodu). Od tej pory idea ruchu działkowego wpisała się w myśl przewodnią przedsiębiorców, którzy oprócz fabrycznych i górniczych kolonii mieszkalnych budowali dla swoich robotników działki ogrodowe.
1901
Towarzystwa Ogrodów i Osiedli Działkowych. Niestety niewiele wiemy o terenach, na których je zlokalizowano oraz jaką funkcję pełniły wcześniej. Nie można wykluczyć, że jest więcej ogrodów działkowych założonych na obszarze dawnych mieszczańskich dzierżawnych działek. Trudno również jednoznacznie powiedzieć czy tereny tych działek ewaluowały w stronę współczesnych ROD.
1906
Mimo wcześniej cytowanych informacji o uznaniu Ogrodu w Grudziądzu za prekursora ogrodnictwa w Polsce znalazłam sprzeczną informację na ten temat. W archiwum Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej znajduje się broszura, napisana przez Władysława Lubawę pt.: „Historia ogrodów działkowych w Polsce: z okazji dziesięciolecia Związku Towarzystw Ogrodów Działkowych, Przydomowych, Małych Osiedli i Hodowli Drobnego Inwentarza Rzeczpospolitej Polskiej” wydana w 1939r. Można w niej wyczytać, że:
„W roku 1906 powstał pierwszy ogród działkowy w Poznaniu (obecnie im. Karola Marcinkowskiego) i prawie jednocześnie powstały ogrody działkowe w Gnieźnie ( również im. Karola Marcinkowskiego), w Bydgoszczy (ogród działkowy „Jedność”), w Grudziądzu, Toruniu i w Warszawie. Jako ważny i zasadniczy przyczynek do historii ogrodów działkowych w Polsce należy wymienić ogród działkowy w Pleszewie, założony na gruntach kościelnych przez ks. Prałata Niesiołowskiego w 1924r.”
„W roku 1906 powstał pierwszy ogród działkowy w Poznaniu (obecnie im. Karola Marcinkowskiego) i prawie jednocześnie powstały ogrody działkowe w Gnieźnie ( również im. Karola Marcinkowskiego), w Bydgoszczy (ogród działkowy „Jedność”), w Grudziądzu, Toruniu i w Warszawie. Jako ważny i zasadniczy przyczynek do historii ogrodów działkowych w Polsce należy wymienić ogród działkowy w Pleszewie, założony na gruntach kościelnych przez ks. Prałata Niesiołowskiego w 1924r.”
Autor broszury uważał, że jeśli chcielibyśmy przekazać faktyczny i historyczny stan rozwoju ogrodów działkowych w Polsce to powinniśmy się cofnąć do czasów zaborów. W byłym Królestwie Kongresowym Rosja sprzeciwiała się wszelkim inicjatywom polskim dlatego istniał tam tylko jeden Ogród – założony w 1907r. w Warszawie (obecny ROD im. „Obrońców Pokoju” przy Al. Niepodległości). W Małopolsce ogrodów w ogóle nie było, a w Krakowie utworzono jedynie tzw. ogród jordanowski dla dzieci. Za to w byłej dzielnicy pruskiej – za czasów zaborów, powstało bardzo dużo ogrodów:
1. Województwo Poznańskie:
a. Poznań – Ogród Działkowy im. K. Marcinkowskiego założony w 1906r, oraz Ogród Działkowy
„Zacisze” założony w 1909r i zlikwidowany w 1929r,
b. Gniezno – Ogród Działkowy im. K. Marcinkowskiego założony w 1907r,
c. Bydgoszcz – Ogród Działkowy „Jedność” założony w 1910r,
d. Pleszew – Ogród Działkowy założony przez ks. Prałata Niesiołowskiego w 1924r.
2. Województwo Śląskie:
a. Chorzów – Stowarzyszenie Przyjaciół Ogródków założone w 1905r oraz Polskie Stowarzyszenie
Ogrodów Działkowych im. Karola Miarki założone w 1910r,
Ogrodów Działkowych im. Karola Miarki założone w 1910r,
b. Katowice – Ogrody Działkowe założone w 1909r.
c. Giszowiec – Ogrody Działkowe założone w 1911r.
3. Województwo Pomorskie:
a. Grudziądz – Ogród „Kąpiele Słoneczne” założony w 1906r
b. Toruń – Ogród Działkowy im. Mikołaja Kopernika założony w 1917r.
Nie jest wykluczone, że poza wyżej wymienionymi Ogrodami istniały jeszcze pojedyncze, mnie znane Ogrody, które jednakże nie są nigdzie w statystyce wymienione.
2 MAJA / 21 PAŹDZIERNIKA
Inicjatorem zrzeszania się ogrodów w jeden Związek było miasto Poznań, gdzie 3 maja 1927 odbył się Ogólnopolski Zjazd, finansowany przez Ministerstwo Opieki Społecznej. A 21 października 1927r. powołano Ogólnopolski Związek Towarzystw Działkowych. Miesiąc później przyjęto statut organizacji. Rok wcześniej w Luksemburgu zostało utworzone Międzynarodowe Biuro Ogrodów Działkowych i Rodzinnych, do którego przyłączył się również i Polski Związek. W tym okresie powstała znaczna część polskich ogro dów działkowych. Członkowie towarzystw działkowców objeżdżali miasta i miasteczka, propagując sw oją inicjatywę. Ukazał się pierwszy numer czasopisma „Mój Ogródek”, który w wielu egzemplarzach został bezpłatnie rozesłany w celach propagandowych. Nagle zaczęło zgłaszać się tak dużo chętnych osób na działki, że Towarzystwo zmuszone było zwrócić się do Zarządu Miejskiego o wydzierżawienie kolejnych terenów. Dzięki przychylności Zarządu następuje nowy podział terenu, a liczba działek znacznie się zwiększyła.
Komitet Organizacyjny Związku Towarzystw Ogrodów Działkowych,
zdjęcie z 3 maja 1927r.
zdjęcie z 3 maja 1927r.
W I rzędzie stoją od lewej:
- Podreferendarz – Władysław Lubawy
- Naczelnik – Stefan Wilczyński
- J.eksc.Ks. Biskup Dymek
- Śp. Kochanowski
- W II rzędzie od lewej:
- Pp.śp. Inspektor Ogrodów Miejskich p. Janicki
- Dyrektor Ogrodów Miejskich – Władysław Marciniec
- Rewizor – p. Bąkowski
- Pierwszy skarbnik Związku – Kazimierz Jaszcz
Fot. z broszury autorstwa W. Lubawy: ”Historia ogrodów działkowych w Polsce” wyd. 1939r.
1929
Dzięki subwencji Wojewódzkiego Wydziału Pracy i Opieki w Poznaniu – z Funduszów Ministerstwa Opieki Społecznej na terenie poznańskich ogrodów zorganizowano pierwsze półkolonie wakacyjne dla dzieci, również „niedziałkowców”. W październiku Związek wystosował pismo do Dyrekcji Kolei Państwowych o przydział terenów kolejowych na cele ogrodów działkowych dla pracowników kolejowych. Członkowie Związku brali też udział w otwarciu wystawy eksponatów działkowców Towarzystwa Ogródków Robotniczych w Warszawie i wysłali instruktora Związku do Lublina na działalność propagandową, w wyniku której utworzony został tam Komitet Organizacyjny.
1935
W Poznaniu odbył się V Międzynarodowy Kongres Ogrodów Działkowych z udziałem 10 państw europejskich. Przyjęto wówczas uchwały dotyczące ogrodów dla bezrobotnych, ustawodawstwa, spółdzielni kredytowych i osiedli robotniczych. W tym samym roku odbył się Wszechpolski Kongres Delegatów Ogrodów Działkowych w Poznaniu, na którym powołano nowe władze oraz utworzono Inspektorat Główny z 17 instruktorami ogrodniczymi w województwach: do planowania, udzielania pomocy działkowcom, organizowania kursów czy zaopatrzenia w nasiona i nawozy.
Z najważniejszych prac V Kongresu należy wymienić:
– przeniesienie Związku Towarzystw Ogrodów i Osiedli Działkowych z Poznania do Warszawy,
– przeniesienie Związku Towarzystw Ogrodów i Osiedli Działkowych z Poznania do Warszawy,
– przyjęcie Statutu dla Centralnego Związku Towarzystw Ogrodów i Osiedli Działkowych,
– uchwalenie programu prac na rok 1937/38 i 1938/39
1936
Powstaje hymn działkowców autorstwa Zofii Drwęckiej-Doeringowej „Nasza Zielona Rzeczpospolita”:
„W radosnych blaskach wiosny rozkwita
Nasza Zielona Rzeczpospolita,
Dobro ludzkości w hymnie swym śpiewa.
Sztandar jej dumnie powiewa,
W swoich szeregach ma ludzi ze stali
Wierni jej wszyscy są wielcy i mali,
Składa jej każdy daninę ze swej pracy
wszyscy poddani dla niej jednacy.
Hołdem Działkowców swoich okryta
Wiwat Zielona Rzeczpospolita!”
27.09.1937
Na posiedzeniu konstytucyjnym Zarządu Głównego ustalono okres likwidacyjny dla spraw Związku Towarzystw Ogrodów Działkowych w Poznaniu do dnia 31 marca 1938r. Komisja Likwidacyjna przystąpiła do likwidacji wszystkich agend dotychczasowego Związku w Poznaniu, przekazując poszczególne agendy do Centrali w Warszawie.
1939
Bardzo smutny rok dla Ogrodów… „Towarzystwo” zostaje rozwiązane, a prawie wszyscy Polacy zostają pozbawieni swoich działek. Ich miejsca zajmują przybysze z Zachodu. Przygotowywana Ustawa o ogrodach działkowych nie doczekała się uchwalenia. Mimo tego ogrody odegrały bardzo ważną rolę – szczególnie w Warszawie, udzielając schronienia podziemiu niepodległościowemu.
1946
Dekretem ówczesnego komunistycznego prezydenta, Bolesława Bieruta, nadano przedwojennym ogrodom i towarzystwom działkowym zupełnie nowe znaczenie w powojennej rzeczywistości kraju. Propaganda władzy na nowo zdefiniowała dawne społeczne idee oraz inicjatywy obywatelskie , które wyrastały na gruncie kapitalizmu od XIXw. Z jednej strony działkowcom udało się zrealizować przedwojenny postulat i działki zostały uznane za obiekty użyteczności publicznej. Z drugiej strony – dekret Prezydenta, spowodował likwidację wszystkich przedwojennych towarzystw ogrodów działkowych oraz ich ogólnopolskie zrzeszenie, niszcząc ponad 50 lat tradycji . Organizacje straciły samorządność, a ich majątek został przejęty przez Zrzeszenie Pracowniczych Związków Zawodowych (ZPZZ), który przez następne dziesięciole cia stał się bezpośrednim opiekunem ogrodów działkowych w Polsce. Przedwojenni użytkownicy ogrodów zachowali swoje prawa, a państwo „dawało” przydział na działkę z zakładu pracy za dobre sprawowanie. W oficjalnego przekazu nowopowstające ogródki były robot niczą zdobyczą, którą włączano w tryb zdrowego, socjalistycznego współzawodnictwa. A le niesumiennym dzierżawcom zaniedbującym swoje działki natychmiast odbierano. W nowej sytuacji, w związku z nieustającymi problemami zniszczonego wojną kraju, działki były również formą wynagrodzenia powojennych trudów. W związku z tym zainteresowanie ogrodami działkowymi zaczęło dynamicznie wzrastać wśród pracowników przedsiębiorstw państwowych. Zaczęto zakładać nowe przyzakładowe ogrody, stare zaś powiększano. Dzięki temu w 1949r. istniało już 669 Towarzystw Działkowych, które na 6.465ha prowadziły 1.458 ogrodów o łącznej liczbie 119.841 działek.
6 maja 1981
Zostaje uchwalona w sejmie nowa ustawa o Pracowniczych Ogrodach Działkowych. Powstaje ogólnopolskie stowarzyszenie – Polski Związek Działkowców, który przejął zarząd nad wszystkimiogrodami działkowymi i uwolnił je od związków zawodowych. Jest on zatem formalnym i ideowym kontynuatorem przedwojennego ogólnopolskiego Zrzeszenia Towarzystw Ogrodów i Osiedl i Działkowych.
25 września 2005
Sejm uchwalił kolejną ustawę o Rodzinnych Ogrodach Działkowych. Jej projekt był inicjatywą obywatelską środowiska działkowego. Celem ustawy była ochrona ogrodów oraz zmiana wizerunku Związku i oblicza samych działek, poprzez powrót do ideowych korzeni, najlepszych tradycji polskiego ruchu działkowego oraz humanizacji samej formy i przeznaczenia działek. Został w ten sposób podkreślony rzeczywisty rodzinny i prospołeczny wymiar ogrodów.